“Humanity today is sunken, but it shall rise again once it has found its vital energies and creative forces. A time will follow in which humans, devoted both to themselves and to their surroundings, will once again climb mountains together to celebrate the renewal of life with fire and light. Inside of us, this time has already arrived. All we need to do now is to keep it alive and spread it. Let us thus celebrate the coming May Day as a festival of spring, in other words: a festival of renewal!”

“Those who want “to bring freedom to the world” – which will always be their idea of freedom – are tyrants, not anarchists. Anarchy will never be a matter of the masses, it will never be established by means of military attack or armed revolt, just as the ideal of federalist socialism will never be reached by waiting until the already accumulated capital and the title of the land will fall into the people’s hands.Anarchy is not a matter of the future; it is a matter of the present. It is not a matter of making demands; it is a matter of how one lives. Anarchy is not about the nationalization of the achievements of the past but about a new people arising from humble beginnings in small communities that form in the midst of the old: an inward colonization. Anarchy is not about a struggle between classes – the dispossessed against the possessors – but about free, strong, and sovereign individuals breaking free from mass culture and uniting in new forms. The old opposition between destruction and construction begins to lose its meaning: what is at stake are new forms that have never been.”

Gustav Landauer

Knjiga donosi uvid u život i ideje Gustava Landauera, nemačkog anarhiste/socijaliste aktivnog krajem XIX i početkom XX veka, pokrivajući njegovu pisanu reč od najmlađih dana, sve do tragične smrti, nakon propasti Bavarske revolucije 1918/19 godine. Sastoji se od uvoda u kome Gabrijel Kuhn daje istorijski osvrt na delo i značaj Landauera, zatim od Landauerovih kraćih ili dužih eseja iz različitih vremenskih perioda, novinskih tekstova i pamfleta, te pisama koja je upućivao saradnicima i prijateljima.

Nije jednostavan zadatak precizno smestiti Landauera u glavninu anarhističke i socijalističke istorije i misli. Rudolf Roker ga je nazvao “duhovnim gigantom”, Erih From “jednim pod poslednjih velikih predstavnika anarhističke misli”, a Ernst Toler ga je nazvao “jednim od najboljih ljudi, najvećih duhova”. Po poreklu je dolazio iz srednjeklasne porodice, u idejnom razvoju je spajao mnoštvo raznovrsnih uticaja od srednjevekovnih mistika, preko poezije i književnosti, do Kropotkin, Tolstoja, Prudona i Ničea. Tokom života je postao ubeđeni pacifista, koji se nije ustručavao da kritikuje anarhističke prakse koje je smatrao za nekonstruktivne i loše, poput atentata, veličanja nasilja, pojednostavljivanja stvarnosti i uverenja da je dovoljno samo porušiti državne strukture i proglasiti njihov kraj, za početak ere blagostanja.

Ako su nekada anarhisti crpili svoju snagu i inspiraciju iz postojećih komunalnih običaja (u XIX veku još živih u seoskim sredinama), na kojima su želeli da izgrade novo i drugačije društvo, kod Landauera kao da se javlja svest da je ovo vreme prošlo. Moderne države zasnovane na nacionalizmu i kapitalističkoj ekonomiji dokosurile su starije oblike komunalnosti i zajedništva,  kako na kulturnom tako i na ekonomskom nivou, stvarajući “građane”, odnosno ljude oblikovane državnim institucijama, medijskim natpisima i nacionalističkim obrazovanjem, kojima je život u modernim državama jedina realnost koje su svesni. Revolucionari, poput Landauera u mladosti, pokušavali su da “idu u mase”, koje će, kako su želeli i zamišljali, nakon njihovih objašnjenja istine da shvate svetsku nepravdu, pridruže se revoluciji i započnu novo doba. To uglavnom nije baš uspešno završavalo. Landauer je izvukao zaključke da je Država postala glavni nosilac društvene stvarnosti, da je postala sama stvarnost i da je rušenje Države kao represivne institucije nemoguće dok ona postoji među ljudima, u njihovim odnosima.

Landauerov odgovor na ovo stanje zasnivao sa na nekoliko stavki - a) rešenja ne mogu da se čekaju u budućnosti, nego moraju da se donose i praktikuju ovde i sada, b) nije potrebno ići u mase, nego štaviše, potrebno je udaljiti se od masa i ovim udaljavanjem započeti stvaranje novih ljudi, novih zajednica, novih komunalnih oblika, novih “masa” koje će iznutra da transformišu društvo i c) da bi ovaj proces uopšte mogao da bude moguć, svaka osoba mora da prođe kroz proces “oživljavanja”, “prevazilaženja otuđivanja”, raskidanja sa modernim državnim uslovljavanjima ličnosti, da uđe u sebe i tamo otkrije izvore života i povezanosti sa drugim ljudima, kosmosom, svetom u kome se živi. Na taj način bi politička drama u kojoj svi živimo postala pounutrena, egzistencijalna, čije razrešenje ne bi bilo bežanje od sveta i društva, nego ponovno otkrivanje sveta i kapaciteta za povezivanje sa drugim ljudima u sebi, kako bi se sa novom snagom pristupilo stvaranju nove stvarnosti. I još jedna stvar koju je Landauer naglašavao bilo je d) rađanje “duha”, “onog nečeg” što povezuje ljude, usmerava ih, a ne može da se svede samo na racionalnost, svet misli/ideja ili materijalne uslove proizvodnje, kako bi to marksisti predvideli. Nisam u ovoj knjizi našao tekst u kome je jasno i precizno pisao o tom “duhu”, ali rekao bih da on predstavlja neku vrstu zajedničke kulture, etike i snage jedne zajednice, po kojoj ta zajednica jeste zajednica, a ne samo mehanički skup individua. Ono što čini da reči ne budu samo “prazna slova na papiru”, već moralna i duhovna baza za odnos prema sebi i celokupnom životu.

Ovo su bile neke od njegovih osnovnih ideja. Landauerov način pisanja je nesistematičan, sažet i ide u dubinu. U  njegovim tekstovima, pogotovo onima koji nisu pamfletskog tipa, znaju na trenutke da zasijaju jezgrovite misli koje sažimaju mnogo toga. Takođe u tim trenucima je i poetičan i inspirativan, poput proroka iz davnih vremena. No, Landauer nije ostao na nivou teoretisanja, on je pokušao da ove ideje ostvari stvaranjem Socijalističke Lige (Socialist Bund u originalu), mreže kolektiva koja je trebala svojim postojanjem da iskorači iz kapitalizma i da napravi osnovu za preuzimanje svakodnevnog života. Smatrao je da će rad da igra značajnu ulogu u ovim procesima, jer će on da omogući zadobijanje ekonomske moći, umrežavanjem mnoštva kooperativa koje bi polako gasile Državu i stvarale novu kulturu, novog čoveka. U nekom trenutku Bund je okupio oko 800 ljudi u svoje članstvo. Ali i Prvi svetski rat je bio sve bliže. U Nemačkoj je tada dobar deo levice i anarhista, svako iz svojih razloga, prihvatio lupanje ratnih zvona, a Landauer je tu štrčio svojim antimilitarističkim i pacifističkim stavovima. 1915. njegov časopis Der Sozialist se gasi, nakon što je štampar regrutovan u vojsku. 1917. mu umire žena, od čega se, po rečima prijatelja, nikada nije oporavio. Istovremeno, kako je rat trajao tako je raslo nezadovoljno nemačkih građana i njihovo socijalno nezadovoljstvo, koje se prelivalo u talase štrajkova, protesta i pobuna u 1918-oj godini. Landauera, koji je u prethodnom periodu postajao sve kritičnije ka revolucionarnom političkom delovanju, hvata ova atmosfera i budi mu nade da je revolucija možda na korak od ostvarenja. 1918. Landauerov prijatelj Kurt Ajzner proglašava Bavarsku Republiku i ukidanje monarhije, a Landauer dobija od njega poziv da se priključi rukovodstvu novoproglašene republike, kako bi inspirisao mase i delovao na polju kulture, što on prihvata, koristeći svoj uticaj kako bi pomagao stvaranje zborova, kooperativa i zajednica zasnovanih na samoupravljanju. Ajznerova partija gubi izbore 1919, a on sam biva ubijen u atentatu. Reakcionarne snage se organizuju i spremaju napad na Bavarsku republiku. Komunisti proglašavaju Bavarsku Sovjetsku Republiku i spremaju vojnu odbranu. Ne želim da idem u istorijske detalje, ovde iznosim samo najgrublji mogući pregled događaja pred Landauerevu smrt. Takođe, ono što mi upada u oči jeste ironija sudbine koja Landauera zatiče aktivnog u nečemu što je sam stalno kritikovao - u političkoj nasilnoj revoluciji u kojoj nema mesta za ljude poput njega. Navodno je i sam bio svestan ironije sopstvenog položaja, ali nije do samog kraja hteo da napusti Minhen, iako su mu drugovi predlagali da se povuče za Švajcarsku i iako on u Minhenu više nije imao šta da radi. Nije bio potreban boljševicima koji su kratkotrajno preuzeli vlast u 1919-oj, a svakako nije bio potreban ni desničarskoj reakciji koja se spremala da preuzme vlast. Politički aktivizam unutar državnih i partijskih struktura mu je bio odbojan, njegova želja bila je bude deo istinske zajednice koja će moći da transformiše svet, nešto što bi on smatrao ne politikom, nego antipolitikom. Sa jedne strane, ako mogu da rekonstruišem njegovu ličnost na osnovu ovde predstavljenih eseja i pisama, jedna od najbitnijih stvari bila mu je aktivnost i trud da se stvari promene i poprave - za ovaj trud je smatrao da može da bude dublji i snažniji od racionalnih argumenata. Želeo je da veruje. Možda je zato ostao do kraja u Minhenu. Sa druge strane, ne mogu da isključim mogućnost da je nesvesno želeo smrt, nakon smrti svoje žene, klanice Prvog svetskog rata i kolapsa revolucije koja je probudila njegove nade. U Minhenu je dočekao ulazak desničarskih protonacističkih vojnih snaga koje ga ubijaju, prvo ga na smrt premlaćujući kundacima, da bi ga potom, za svaki slučaj i upucali.

I to je bio tragičan kraj za još jednog anarhistu, nesposobnog da podmiri veličinu svojih želja za pravednijim društvom, optimističko verovanje u ljudsku prirodu, te realnu društvenu stvarnost u kojoj se našao. Njegove ideje su uticale na pokret kibuca u Izraelu, ali u samoj Nemačkoj su imale ograničen uticaj, pogotovo imajući u obzir šta se sve potom dešavalo u Nemačkoj, dolaskom Hitlera na vlast. Takođe, njegove ideje, predstavljene u knjizi, danas istovremeno zvuče i sveže i kao da dolaze iz nekih davnih vremena, spajajući poetsku izražajnost i političke i organizacione predloge. Posebna je tema analiza gde ove ideje nisu bile realne, a gde su imale snažne osnovu, što bi mogla biti prilika za zaseban osvrt u nekom drugom tekstu.

Neki linkovi: Tekst o životu Landauera Landauer i kibuci Wiki strana

Last modified on 2021-05-30